Dubanowicz Edward (1881–1943), profesor prawa państwowego i polityk, urodził się 6 I w Jaszczwi niedaleko Sanoka, gimnazjum zaczął w Sanoku, a ukończył w Rzeszowie. Szkoła ta dała mu solidne wykształcenie humanistyczne, a współpraca z kolegami różnych warstw społecznych w kółkach samokształcenia przygotowała go do późniejszej działalności obywatelskiej. We Lwowie zapisał się w r. 1899 na wydział filozoficzny, a mianowicie na polonistykę; owocem tych studiów był w r. 1904 doktorat filozofii, uzyskany na podstawie pracy o »Ksiedzu Marku« Słowackiego. Tymczasem jednak żyłka polityczna pociągnęła go w inną stronę. Poważny, skupiony, nawet zamknięty w sobie, o stalowych oczach, D. gruntownością rozumu i siłą charakteru zaczął wywierać duży wpływ na kolegów, i w r. 1902–3 piastował godność prezesa Czytelni Akademickiej, o którym to zrzeszeniu R. Dmowski mawiał, że we Lwowie są trzy władze naczelne: namiestnik, marszałek krajowy i prezes Czytelni; ta »władza« miała najwięcej do powiedzenia, gdy szło o obronę polskości uniwersytetu przed zamachami młodzieży ukraińskiej. Odbywszy służbę wojskową (1904–5) D. zapisał się na wydział prawa i administracji, gdzie specjalizował się w prawie państwowym, wykładanym przez Stanisława Starzyńskiego. Odbył podróże naukowe do Francji i Anglii (1906–8), a część wyników podał w rozprawie na stopień doktora praw: O wywłaszczeniu dla użyteczności publicznej (1911).

W tych latach między dwiema promocjami doktorskimi (1904–9) ukształtowało się oblicze polityczne D-a. Ze Związku Młodzieży Polskiej (ZET) przeszedł do również tajnej Ligi Narodowej i pracował w redakcji narodowo-demokratycznego dziennika »Słowo Polskie« (od r. 1905), ale wobec kierowników tego obozu, zwłaszcza Stanisława Grabskiego, zachował daleko posuniętą samodzielność. Przyjaźnił się najbliżej ze Stanisławem Strońskim, później także ze Stefanem Dąbrowskim, miał wyrobione stosunki z wodzami tzw. Centrum, tj. Tadeuszem Cieńskim, Witoldem Czartoryskim, Albinem Rajskim. W oparciu o te czynniki, jak również o arcybiskupa Teodorowicza, Stroński i D. na terenie Ligi wystąpili w r. 1908 krytycznie przeciw taktycznemu współdziałaniu Grabskiego z Demokracją polską (»bezprzymiotnikową«), jak również przeciw polityce neosłowiańskiej Dmowskiego. Niezrywając z Ligą, wystąpili oni ze stronnictwa i utworzyli osobną grupę, która od wydawanego w l. 1908–14 dwutygodnika, otrzymała nazwę grupy »Rzeczypospolitej«. Wziął wtedy D. duży udział w walce z osaczającą narodowców polityką namiestnika Bobrzyńskiego i na tle forsowanej z Wiednia reformy wyborczej do Sejmu, przyczynił się do obalenia tego męża stanu. D. z Cieńskim i kolegami wierzyli w możność zgodnego współżycia z żywiołem ruskim, ale zwalczali radykalne rewindykacje »Ukraińców«.

Z wybuchem wojny światowej D. powołany został pod broń i między Kraśnikiem i Dęblinem odniósł ciężką ranę w pierś, po czym już służył za frontem (od r. 1911 miał posadę w Wydziale Krajowym) jednocześnie uczestnicząc w pracach wznowionej Ligi, najpierw w Krakowie, potem (1916–19) we Lwowie. Kiedy Ukraińcy przy poparciu władz austriackich opanowali prawie w zupełności to miasto, D., wówczas już profesor prawa politycznego (1917), należał do najczynniejszych, obok A. Skarbka i T. Cieńskiego, członków Komitetu Obrony Lwowa; w początkach r. 1919 odbył z E. Adamem w tej sprawie misję do Paryża. Do Sejmu Ustawodawczego wszedł w lutym t. r. z listy państwowej obozu narodowego i stał się głównym mózgiem grupy posłów, zwanej Zjednoczeniem narodowym, którą prowadził Leopold Skulski. Współdziałanie to ideologa z taktykiem przetrwało groźny rok 1920, kiedy Zjednoczenie chwilowo oddaliło się od Narodowej Demokracji i nie potępiało tak bezwzględnie jak ona, wyprawy kijowskiej Piłsudskiego, ale pękło w r. 1922 pod naporem komplikacji wewnętrznych. D. otrzymał przewodnictwo w Komisji Konstytucyjnej Sejmu i jako główny referent ustawy odegrał niewątpliwie rolę historyczną. Walczył o zdrowy ustrój reprezentacyjny z Naczelnikiem Państwa i z lewicą, dla której parlament miał być drogą do zbyt jego zdaniem daleko idących reform społecznych. D. przeprowadził zasadę, że Naczelnik Państwa nie będzie naczelnym wodzem, tudzież gorąco popierał zasadę systemu dwuizbowego. Zresztą poszczególne części Konstytucji wypadły tak, jak chciała zmienna większość Sejmu, nie zawsze po myśli głównego referenta.

W tych latach D. należał wciąż do Ligi, gdzie współdziałał z wodzami N.D. (Związku Ludowo-Narodowego): Dmowskim, ks. K. Lutosławskim, Skarbkiem, J. Zdziechowskim i in., poza tym żył w przyjaznych stosunkach z Teodorowiczem, gen. Hallerem, W. Korfantym, w najprzyjaźniejszych ze Strońskim, Dąbrowskim, St. Kasznicą. Należał do narady redakcyjnej dzienników »Rzeczypospolitej« (1920–24) i »Warszawianki« (1924–28). Ponieważ takie sympatie nie dały się pogodzić z lawirującą, pozbawioną zasad taktyką Skulskiego, D. przeprowadził w r. 1922 rozłam, utworzył Klub Chrześcijańsko-Narodowy. Pod tą firmą, w połączeniu z Chrześcijańskimi Rolnikami w Wielkopolsce, grupa D-a w ramach zjednoczonej prawicy (lista nr 8) uzyskała znaczny sukces na wyborach listopadowych 1922 r. i w składzie dwudziestukilku posłów przetrwała kadencję 1922–7, popierając drugi i trzeci rząd parlamentarny Witosa (1923, 1926), reformy finansowe Wł. Grabskiego, konkordat ze Stolicą Apostolską (którego znów D. był referentem); jedynie w sprawie nowelizacji reformy rolnej (1925) rozszedł się prawicowy »Klub D-a« z »endecją« i Witosem. Po przewrocie 12 V 1926 D. i inni szefowie pokonanego obozu domagali się znacznie śmielszych reform w duchu umocnienia państwa, niż te, które przeforsował w interesie osobistej swej władzy Piłsudski.

D. nie stawał już do wyborów w 1928 r. ani do żadnych następnych. Kilkanaście lat intensywnej roboty politycznej osłabiło tempo jego prac naukowych: z tego czasu pochodzą tylko jego książki: Rządy gabinetu (1917), Reforma konstytucji (1926), Ku stałemu ustrojowi Państwa Polskiego (1935). Potrosze autor ich wycofał się z życia politycznego. Przeniósł się z żoną Magdaleną z Cieńskich i trzema córkami najpierw do odziedziczonego po teściu, T. Cieńskim, majątku Huta Szklana koło Brodów (1927) i odtąd dzielił czas między gospodarstwo i wykłady na Uniwersytecie Lwowskim. W r. 1929 wyjechał na kilka miesięcy do Londynu, celem przygotowania dalszej pracy ustrojowej. W r. 1934 został w liczbie półsetki innych profesorów usunięty z katedry przez ministra Jędrzejewicza. Gospodarował dalej energicznie, podnosząc u siebie kulturę leśną oraz ulepszając gospodarstwo rybne. Wielki miłośnik przyrody, przerywał sobie samotność urządzając w Hucie Szklanej co zimę wspaniałe polowania na dziki, przy której to sposobności z przyjaciółmi omawiał sprawy ważne i niepokojące, jakich w tym czasie nie brakło. 23 IX 1939 Hutę Szklaną zajęły wojska sowieckie. 6 X rodzina D-a wyjechała do Lwowa, 13 IV 1940 otrzymała wraz z D-em rozkaz wyjazdu ze Lwowa do Myn-Butaku w Kazakstanie. Po układzie polsko-rosyjskim 30 VII 1941 D. z ramienia ambasady polskiej zajął się jako delegat pomocą dla rodaków; w grudniu ambasada mianowała innego delegata, a D. zgłosił się do wojska, jako b. oficer. W sierpniu 1942 r. dotarł z rodziną do Londynu. Ostatkiem sił, czując, że do Polski nie wróci, od września 1942 do września 1943 r. napisał więcej niż przedtem przez całe życie: wielką księgę wspomnień wojennych, podręcznik nauki obywatelskiej, traktat o dwu konstytucjach 1921 i 1935 roku, nadto pięć ustaw ustrojowych (o Izbie Gospodarczej, o Najwyższych władzach państwa i in.), kilkanaście rzeczy mniejszych, jednocześnie wykładając w trzech różnych zespołach. Umarł 18 X 1943, pełen wiary, że Polska, której zmartwychstanie było słońcem jego młodości, i teraz wyjdzie z potopu cała i mocna.

Stroński St., Wspomnienie pośmiertne w zbiorowym wydawnictwie: Straty kultury polskiej 1939–1944, Glasgow, I 47–75; Rzepecki K., Sejm i Senat 1922–27; Stenogramy sejmowe 1919–27; roczniki »Rzeczypospolitej« i »Warszawianki«.

Władysław Konopczyński